Tilmaamaha Macalinka Suuban
Waxaa diyaariyey:
Macalinku waa midka haya amaanada tarbiyeynta ubadka soo koraya, runtiina
waa amaano culus oo u baahan qofka u soo banbaxayaa inuu yahay qof leh
tilmaamaha laga doonayo qofka lagu aaminayo maskaxda iyo fikirka ubadka soo
koraya. Gaar ahaan qofka baraya diinta islaamka oo doonaya inuu soo saaro
jiil ilaahey kaliya caabuda wuu ka sii mas'uuliyad culus yahay midka maadada
kaliya baraya, maxaa yeelay maanta waxaa badan fitnada iyo diin kasaarida
iyo weliba waxyaabaha ubadka soo koraya si sahlan jidka ilaahey ooga
leexinaya.
Macalinka dadka kheyrka baraya maanta waxaa lagu tilmaamaa "Qof
doonaya daad soo rogmadey inuu u celiyo dhinicii uu ka yimid" taas oo
macnaheedu yahay dadka intooda badan ayaa ka hor imaanaya waxa uu dadka ugu
yeerayo ee kheyrka ah, taas waxaa markhaati u noqonaya hadalkii uu abuu
hureyre nabiga caleyhi salaatu wasalaam ka wariyey ee uu yiri "Aniga iyo
umadeydu waxaan ka dhiganahay sidii ninka dabka shitey oo kale oo markaa ay
baalaleydu ku daadaneyso, aniguna guntiga ayaan idinka hayaa idinkuna waad
ku daadaneysaan oo ku faro baxsaneysaan" wuxuu ku yaalaa saxiixeynka.
hadaba
macalinku si muhimadaa culus si sahlan ugu guto waa in laga helaa
tilmaamahan:
- Macalinku waa inuu yahay mid caqiido saliim ah leh, oo ictiqaadkiisu kabad
qabo dhamaan wixii wax u dhimaya ee ama gaalnimo,fisqi, iyo diin badalid ah.
Waana in caqiidadiisu tahay mid ku saleysan manhajka salafu saalix "diinta u
fahmey sidey u fahmeen saxaabadii nabiga iyo taabiciyiintu" waana inuu
macalinku ka badbaado qabo dhamaan caqaa'ida ku salaysan maadada,
cilmaaniyada iyo ilaah diidnimada.
- waa inuu yahay qof laazimaya faralka iyo waajibaadka ilaahey saarey isla
mar ahaantaana dhowraya sunooyinka oo inta karaankiisa ah ku dadaalaya
inuusan ka tagin. waa inuu ka dheeraanayo waxyaabaha ilaahey
reebay(muxaramaadka )ah iyo weliba waxyaabaha sharcigu
karaahsanayo(makruuhaadka) la imaanshahooda kuwaas oo noqon kara ficil,
hadal, mid muuqda iyo mid qarsoonba.
- waa inuu yahay mid ilaahay muraaqabeynaya sirtiisa iyo muuqaalkiisaba, oo
rajeynaya abaalmarinta ilaahey haduu wanaag sameeyo, kana baqaya ciqaabtiisa
haduu xumaan la yimaado. Waa inuu yahay mid aad ugu feejigan waxa uu
sameynayo
oo naftiisa ku xisaabinaya turaanturadeeda iyo simbiririxadeeda labadaba,
waa inuu ku dadaalayo wixii naftiisa islaaxinaya oo toosanaya dhimanaantiisa
oo hagaajinaya khaladkiisa intii suuro gal ah.
- waa inuu yahay mid cilmiga dalbaya oo fahamka diinta ku dadaalayo,waa
inuusan ku gaabsaneynin xifdiga qur'aanka kariimka kaliya ah iyo
baridiisa -iyadoo taasi ay weyn tahay-hadana waa inuu ku deydaa culimada
ehlul kheyrka ah oo cilmiga ka qaataa sida: caqiidada, xadiithka ,tafsiirka,
iyo luqada.
- waa inuu og yahay naftiisa qadarkeeda oo uusan ku hodmin Dadka amaantooda,
waana ineysan u soo dhuumanin is cajabintu, iyo ku kadsoomid uu ku
kadsoomayo badnaanta ardeyda wax ka baraneysa ama dhegeysanaysa.
- waxa ku xambaaraya diin baristu waa iney ahaadaan:
- faafin uu faafinayo qur'aanka kariimka ah iyo cilmiga islaamka iyo ajir
raadin uu ilaahey kaga doonayo xasanaad badan inuu kaga siiyo qur'aanka uu
dadka barayo
Isagoo ka duulaya xadiiskii nebiga caleyhi salaatu wasalaam uu ku yiri
"waxaa idiinku kheyr badan midka qur'aanka barta oo dadkana bara"
- inuu yahay camalkiisu ku dayasho uu ku dayanayo nabigeena caleyhi salaatu
wasalaam iyo saxaabadiisa iyo salafkii umada ee suusuubanaa oo noloshoda oo
dhan u hibeeyey ilaahey diintiisa u gargaarideeda.
- Waa inuu yahay mid ku sifeysan akhlaaqda iyo aadaabta wanaagsan, oo iska
ilalinaya waxyaabaha wax u dhimaya muruu'ada iyo shakhsiyada macalinka.
Diinta islaamkuna waxyaabaha ay la timid waxa ugu weyn dhameystirka
akhlaaqda wanaagsan nabigeenuna wuxuu yiri "waxaa layla soo direy inaan
dhameystiro akhlaaqda wanaagsan" nebigeenuna wuxuu ahaa mid ku sifeysan
akhlaaqda wanaagsan sida uu ilaahey subxaanahu watacaalaa quraanka ku
sheegay "Waxaa tahay nebi allow mid ku sugan akhlaaq wanaagsan"
suuratul-nuun inagana nebigeena dayasho wanaagsan ayaa inoogu sugan.
Dabeecada wanaagsan waxey diinteenu fartey dadka iska caadiga ah, qofka
dadka kheyrka ugu yeerayana wuu ka sii faranyahay dadka kale oo dhan.
- waa inuu aduunka ka zaahidaa oo yareystaa ku faruur xidhnaanta
dhal-dhalaalka mataacdeeda,macaankeeda iyo weliba ehelkeedaba, iyadoo aan
ognahay ka qaadashada waxa lagama maarmaanka ah ee aduunyada ka mid ah
inuusan ka hor imaaneynin zuhdiga iyo qanaacada toona. Manta dhibaatada ugu
weyn ee shabaabka saxwada heysata waxaa lagu tiriyaa aduunyo jeceyl
ilaahey ayaan weydiisaneynaa salaamo iyo dhowrsanaan.
- Waa inuu yahay mid ay ardeydiisu kaga deyan karaan dhamaan hadalkiisa,
ficilkiisa iyo falalkiisa oo dhan sida uu ugu dhaqmayo qur'aanka,iyo
weyneynta uu qur'aanka weyneynayo iyo ehlul qur'aankaba. Waa inuu yahay mid
qur'aanka uu xambaarsanyahay camalkiisu ka turjumayo oo laga garanayo. Imaam
al-shaafici ayaa isagoo u dardaarmaya macalinkii alkhaliifatu Haaruun
Al-rashiid wuxuu yiri "Ha ahaado waxa ugu horeeya ee aad ku bilaabeyso
tarbiyeynta caruurta amiirka mu'miniinta -hagaajinta naftaada,maxaa yeelay
indhahoodu waxay ku guntan yihiin indhahaaga, waxaa agtooda ku wanaagsan
wixii aad wanaagsato, waxaana agtooda ku xun waxaad xumeysato".
Ibnu mascuudna waxaa laga soo weriyaa inuu yiri "ninka uu hadalkiisu uusan
waafeqaynin ficilkiisa wuxuu ceebaynayaa oo kaliya naftiisa"